Krivičnopravni izazovi u Republici Srbiji za vreme pandemije COVID-19

Abstract

Pandemija uslovljena širenjem zarazne bolesti COVID-19 koja je zahvatila čitavu planetu prouzrokovala je ne samo globalnu zdravstvenu krizu, promenivši uobičajeni način života većine svetske populacije, već je ostavila uticaj na gotovo sva područja državnog i društvenog sistema. Pored onog koji je najviše pogođen, a to je zdravstveni sistem, efekti mera koje su nacionalni zakonodavci, ili druga nadležna tela usvajali s ciljem otklanjanja ili umanjenja opasnosti od širenja bolesti, pogodili su između ostalog i ekonomsku stabilnost, ali i stavili pred izazove pravosudne organe, s obzirom da u novonastalim okolnostima nije bilo lako obezbediti njihovo normalno funkcionisanje. To se pre svega, s obzirom na značaj slučajeva i potrebu hitnog postupanja, odnosi na krivično pravosuđe, gde je potrebno obezbediti obavljanje suđenja i uopšte rad svih procesnih subjekata u uslovima koji su, barem u jednom periodu, podrazumevali drastična ograničenja nekih od osnovnih građanskih i ljudskih prava i sloboda. U tom kontekstu u radu je preispitana opravdanost i zakonitost mera koje su u Republici Srbiji uvedene u vreme trajanja vanrednog stanja s ciljem koliko-toliko normalnog odvijanja rada pravosudnog sistema u uslovima kada je društveni život bio gotovo u potpunosti paralisan. Osim toga, ukazano je i na osnovna sporna pitanja koja se uopšte postavljaju pred krivično pravo u uslovima pandemije, uz analizu podataka o stopi i stanju kriminaliteta u Republici Srbiji u periodu od uvođenja vanrednog stanja i uopšte za vreme trajanja pandemije. Uprkos tome što je opasnost od virusa prisutna bezmalo dve godine život se laganim koracima vraća u normalu, ali mnoga ograničenja i dalje važe. Tako je i u Republici Srbiji i dalje na snazi zabrana okupljanja na javnim mestima u zatvorenom i otvorenom prostoru određenog broja lica, s tim što se moraju poštovati i druge uvedene protivepidemiološke mere. No, te se mere ipak ne mogu porediti sa drastičnim ograničenjima, pre svega slobode kretanja, koja su važila u periodu od gotovo dva meseca prošle godine, kada je na snazi bilo vanredno stanje. U tom kontekstu, naročito je od značaja učinjen napor vladajućih struktura da se u promenjenim uslovima obezbedi efikasno funkcionisanje krivičnog pravosuđa. Međutim, način na koji je to urađeno u Republici Srbiji, kao što je objašnjeno u ovom radu, otvorio je i niz pitanja o opravdanosti i usklađenosti novih mera sa aktima više pravne snage, jer se njima u cilju pojačane represije koja bi trebalo građane da drži u pokornosti i spreči masovno kršenje zdravstvenih propisa, bitno odstupa od nekih temeljnih vrednosti svakog, u osnovi demokratskog, krivičnopravnog sistema. Pored toga, nepreglednost pravnih akata kojima se u cilju smanjenja širenja zaraze uvode određene zabrane i ograničenja, a čije nepoštovanje povlači i krivičnopravnu odgovornost, uslovila je pravnu nesigurnost, jer često ti akti nisu međusobno usklađeni, ili su doneseni od strane nenadležnih organa i mimo uobičajene procedure da budu obnarodovani na odgovarajući način. Analiza zvaničnih statističkih podataka pokazala je da je broj određenih krivičnih dela (pre svega onih koja su redovno najviše zastupljena u strukturi kriminaliteta, a to su imovinski delikti) u periodu trajanja vanrednog stanja u Republici Srbiji znatno manji u odnosu na nekoliko ranijih godina. S druge strane, upravo zbog velikog broja novouvedenih zdravstvenih propisa, čije nepoštovanje za vreme epidemije opasne zarazne bolesti predstavlja kažnjivo delo, zabeležen je porast broja izvršenih krivičnih dela protiv zdravlja ljudi, a pre svega inkriminacije iz člana 248. KZ.

The pandemic caused by the spread of the infectious disease COVID-19, which affected the entire planet, caused not only the global health crisis, changing the usual way of life of the majority of the world's population, but also affected almost all areas of the state and social system. The health systems were most affected; however, in addition to them, the effects of measures adopted by national legislators or other competent authorities to eliminate or reduce the risk of spreading the disease have affected, inter alia, economic stability, but also challenged the judicial authorities given that in the new circumstances it was not easy to ensure their normal functioning. This primarily refers to the criminal justice, given the importance of cases and the need for urgent action, since it is necessary to ensure the conduct of trials and the work of all procedural entities in conditions that, at least in one period, implied drastic restrictions on some basic civil and human rights and freedoms. In that context, it is especially important to review the justification and legality of the measures introduced in the Republic of Serbia during the state of emergency with the aim of more or less normal operation of the judicial system in conditions when social life was almost completely paralyzed. In addition, there is the question of what challenges and controversial issues are generally posed before criminal law in a pandemic, as well as the analysis of data on the crime rate and the overall crime situation in the Republic of Serbia in the period since the introduction of the state of emergency and during the pandemic.