Štetno dejstvo arbitražnog rešavanja sporova iz internih sporazuma Evropske unije o zaštiti stranih investicija na pravni poredak Evropske unije

Abstract

Zaštita stranih investicija se, po pravilu, obezbeđuje bilateralnim sporazumima o zaštiti stranih investicija (BIT) koje zaključuju zainteresovane države. U njima se stranim investitorima pružaju materijalnopravne i procesnopravne garancije. U materijalnom smislu, stranim investitorima se garantuje standard zaštite protiv direktne i indirektne eksproprijacije. U procesnom smislu, nudi im se mogućnost da protiv države domaćina neposredno pokrenu arbitražni postupak, tj. da koriste mehanizam za rešavanje sporova između država i investitora, koji se skraćeno označava kao ISDS mehanizam. ISDS mehanizam je u početku smatran efikasnim načinom da se prevaziđe nepoverenje u nepristrasnost sudova države domaćina. Praksa je, međutim, pokazala da su arbitražni tribunali često širokim tumačenjem saglasnosti strana na ISDS mehanizam praktično širili svoju nadležnost i mogućnost da BIT-ove kvalifikuju kao međunarodne ugovore, čime je ponovo pokrenuto pitanje odnosa prava Evropske unije i međunarodnog prava. Arbitražnim odlukama, u kojima su prednost davali međunarodnom pravu, dovedeni su u pitanje jedinstvo prava EU i njegov autonomni karakter. Stoga je Evropska komisija smatrala da bi u tumačenju spornih odredaba BIT-ova prednost trebalo dati pravu EU i njihovu punovažnost ocenjivati u skladu sa pravom EU. Pitanje je posebno aktuelizovano nakon velikog talasa proširenja, 2004. godine, posebno kod tzv. internih BIT-ova. U radu autor polazi od teze da interni BIT-ovi kao međunarodni ugovori spadaju u izvore prava EU i da bi nadležnost za njihovo tumačenje trebalo poveriti Sudu pravde, kako se ne bi ugrozili jedinstvo pravnog poretka EU i njegov autonomni karakter. Sa tim ciljem je u uvodnom delu rada analizirana pravna priroda bilateralnih sporazuma kao izvora i okvira zaštite stranih investicija i njihovo mesto u pravu EU. U drugom delu su analizirani stavovi organa EU i investicionih arbitražnih tribunala i dejstvo arbitražnih odluka na načelo autonomije i pravno jedinstvo prava EU.

The issue of interpreting and applying intra BITs, especially in cases where their solutions conflict with EU law or international law, are a reflection of the still unresolved relationship between EU law and international law. Despite the exceptional theoretical significance, the issue of hierarchy is, first and foremost, a political issue. The answer to it defines the legal nature of the EU and the direction of its further development: as a sui generis federal community or a regional community of a confederal type. In the legal theory, the opinion on sui generis and the autonomous legal order of the EU is prevalent. This was also confirmed by the Court of Justice in a series of cases. However, the analyzed decisions of investment arbitrations engaged on the basis of the ISDS mechanism call into question such a position. Arbiters believe that the rights and obligations of the BIT should be interpreted in accordance with the rules of international law and that, in the event of a conflict with EU law, priority should be given to the rules of international public law. For this reason, the European Commission and the Court of Justice only see the existence of ISDS clauses in the BITs as a threat to the preservation of the unity and autonomy of the EU legal order, because their activation is jeopardized by the interpretative monopoly of the Court of Justice entrusted with the decision of previous issues to ensure unity of rights EU. The fact that the question of the effect of the ISDS mechanism is not only of theoretical importance is testified by the fact that the EU negotiations on a new generation of trade and investment agreements are examining proposals to establish a more democratic and transparent multilateral international judicial mechanism in place of the existing mechanism.