Odgovornost države za kršenje ljudskih prava u slučaju prekogranične ekološke štete - novo shvatanje eksteritorijalnosti u primeni međunarodnih ugovora o ljudskim pravima?

Abstract

U savetodavnom mišljenju o ljudskim pravima i životnoj sredini koje je usvojio krajem 2017. godine, Međuamerički sud za ljudska prava se bavio pitanjem da li država ugovornica Američke konvencije o ljudskim pravima može da odgovara za povrede ljudskih prava osoba koje se nalaze van njene teritorije, a koje su nastale kao posledica ekološki štetnih aktivnosti sa prekograničnim posledicama koje su preduzete u okviru teritorije države i nad kojima je država vršila stvarnu kontrolu. Rad pruža detaljnu analizu pozitivnog odgovora Međuameričkog suda i poredi ga sa restriktivnim shvatanjem kriterijumima za zasnivanje eksteritorijalne nadležnosti koje je nastalo u praksi Evropskog suda za ljudska prava. Autor, između ostalog, zaključuje da stav Međuameričkog suda redefiniše tradicionalni test stvarne kontrole nad teritorijom ili osobama i to u nekoliko aspekata. Novi elementi koje uvodi Sud se kvalifikuju kao trojaki - u suštinskom, sadržinskom i prostornom smislu. Predmet analize je i priroda novog koncepta. U radu se stoga istražuje da li se ekstenzivni koncept eksteritorijalnosti može smatrati opštim standardom međunarodnog prava ljudskih prava, ili je u pitanju (ne)ispravno tumačenje obaveze sprečavanja prekogranične ekološke štete kao jednog od najvažnijih pravila međunarodnog ekološkog prava. Autor s tim u vezi nudi brojne argumente kako u prilog tako i protiv svake od dve teze, da bi potom, kao najprihvatljivije, izneo kompromisno rešenje zasnovano na odabranim elementima oba pristupa. Konačno, u radu su razmotreni i izgledi za dalje širenje ekstenzivnog koncepta eksteritorijalnosti na oblasti koje nisu nužno u vezi sa zaštitom životne sredine, kao i u druge sisteme zaštite ljudskih prava, kako univerzalne tako i regionalne.

The paper provides an in-depth analysis of the issue of extraterritorial application of human rights treaties in the specific context of transboundary environmental harm. The classic criteria for extraterritorial jurisdiction established through the landmark judgments of the European Court of Human Rights are revisited and compared with the extensive extraterritoriality threshold introduced by the Inter-American Court of Human Rights in its 2017 advisory opinion on environment and human rights. The author examines the features, requirements and limits of the new extraterritoriality threshold which is based on the effective control over intraterritorial activities that result in extraterritorial human rights' violations. The paper attempts to offer arguments for perceiving the new extraterritoriality threshold as a general standard of international human rights, as well as to examine whether it represents a (mis)interpretation of the duty to prevent transboundary environmental harm as a well-established rule of international environmental law. The author also discusses the prospects of expanding the application of the new jurisdictional threshold to other areas not necessarily linked to environmental degradation.