Teorijske dileme na putu izgradnje evropskog ustava u odsustvu kontinentalnog demokratskog suverena

Abstract

U kontekstu izučavanja procesa evropske integracije, čija empirijska stvarnost već više od pola veka uspešno izbegava da ponudi odgovor na dilemu svog političkog finaliteta, ovaj rad nastoji da rasvetli značaj sledećeg pitanja koliko su se približila dva naizgled antinomijska koncepta federalnog ustava - federalni ustav kao odluka demokratskog suverena koji je kroz istoriju postao svestan svoje političke egzistencije, i federalni ustav shvaćen dinamički, kao otvoreni neprekidni proces deliberiranja i potrage za konsenzusom između teritorijalno i neteritorijalno organizovanih zajednica interesa? S jedne strane, pokazuje se da antinomija ugovor-ustav ostaje skučena u logici čuvene federalne dileme Džona Kalhuna - kome i na osnovu čega građani, u krajnjoj instanci, duguju vernost i poslušnost u okviru jedne federalne zajednice? Praksa evropskog ujedinjavanja, koje već više od pola veka uporno nastoji da izađe iz orbite tog pitanja, postaje sve teže uhvatljiva za ovu tradicionalnu teorijsku distinkciju. S druge strane razmotrene su nedostatnosti, kao i emancipatorski potencijali alternativnih teorijskih koncepata federalnog pakta i ugovornog federalizma, koji stoje s one strane dileme čuvara evropskih ugovora. U vremenu izgradnje pretpostavki trajnog mira i plodotvorne ekonomske integracije u Evropi ideja federalizma bez ustavnosti odgovarala je iznijansiranoj političkoj zbilji procesa integracije. No, jednom kada se proširena EU suočila sa problemima koji više nisu samo ekonomski, već i ujedno suštinski politički po svojoj prirodi, ova ideja je sve više počela da se premešta u sferu utopije.

In the context of European integration process, which has for more than a half of century successfully avoided the dilemma of its finalite politique the following question arises: How close have the two seemingly confronted ideas of constitution become, the one of an irrevocable decision of democratic sovereign who is aware of his own political existence, and the other of an open and never-ending process of deliberation and consensus-seeking among the territorially and non-territorially organized communities of interests? This paper demonstrates that the two theoretical positions captured in the treaty-constitution antinomy - the one proclaiming that the European treaties have already been replaced by a European Constitution, the masters of which have become European citizens and the other arguing that the European treaties are but simply international treaties in a classical sense, the masters of which firmly remain member states - tend to mistreat the facts of this historically unprecedented political functioning of federal community. In addition, the paper shows that the ideas of pacte federatif and treaty federalism, the concepts which on theoretical level supersede the masters of the treaties dilemma represent more adequate theoretical tool for understanding the constitutional and institutional functioning of the EC/EU, in an epoch of peace and political stability, and in times of fruitful economic integration. However, when the enlarged EU confronts the problems of essentially political nature, the idea of treaty based integration, through horizontal deliberations and a quest for consensus between equal and politically existing entities, starts to reveal its inherent limitations.