Apsolutna i relativna građanskopravna odgovornost za atomske štete

Abstract

U radu se analiziraju evropska uporednopravna rešenja (SR Nemačka, Austrija, Mađarska) o odgovornosti za štetu usled dejstva atomskih postrojenja. Konstatuje se da zakonodavstva ovih evropskih zemalja uvode stroža pravila o odgovornosti. Pretežno se usvaja objektivna odgovornost, mada ima i zemalja u kojima se prihvata subjektivna odgovornost uz oborivu pretpostavku krivice. Rešenja su tražena i u tome da za pojedine zakonom priznate vidove štete čija su posledica smrt, telesne povrede i oštećenje zdravlja, odgovara i u slučaju sadejstva više sile. To je trebalo da znači da kod atomskih šteta viša sila nije razlog isključenja odgovornosti (apsolutna odgovornost), za razliku od opštih pravila o objektivnoj odgovornosti. Ali, ima primera u uporednom pravu da je pretpostavka uzročnosti uvedena i u slučaju da postoji verovatnoća da je šteta nastala usled ili povodom dejstva atomskog postrojenja (havarija atomskog postrojenja, prekomerno jonizirajuće zračenje ili odlaganje nuklearnog materijala). Ukazuje se na propise vezane za prevenciju od atomskih (i drugih) ekoloških šteta, kroz evidenciju postojećih postrojenja i njihovog eventualnog ekološki štetnog dejstva, s potrebnom domaćom i evropskom mrežom, kao i kroz dozvole za izgradnju novih postrojenja na osnovu prethodne ekološke analize. Razlikuje se ekološka (atomska) šteta u širem smislu i ekološka šteta u građanskopravnom smislu. Prva se (generalno) sanira, ukoliko je to moguće, a druga se naknađuje pojedinačno, u zakonom predviđenom obimu.

The main focus of this paper lies with the national laws of three European countries (Germany, Austria and Hungary), as well as the EU law, relating to liability for damage caused by nuclear plant. The aforesaid European countries have enacted legislation prescribing stringent rules on liability of the operators of nuclear plants, meaning that for some forms of legally recognized harm (death, injury, damage to health) the operator incurs liability, even if damage was caused by force major. This type of strict liability, whereby force major is not reason for exculpation, provided that the damage could be related to functioning of the plant, is named absolute liability. In addition, some regimes introduce presumption of causality, when it is more likely than not that damage resulted from the effects of nuclear plants (or ionizing radiation, or secondary nuclear waste materials). The author also analyzes national and European rules on prevention of nuclear and other environmental damage, which includes the creation of the registry of nuclear plants with relevant data on domestic and European operators, the mechanisms of control of the operators, the requirement of preliminary ecological analysis in the construction of new plants, etc. In addition, the author observes differences between nuclear damage in broad and in narrow sense. The former is, in principle, redressed generally, to the extent possible. The latter is commonly redressed individually, to the extent prescribed by statutes.