Odnos načela formalnog legaliteta i načela efikasne primene prava EU: utvrđivanje nepravičnosti ugovorne odredbe u izvršnom postupku

Abstract

Kada se kao izvršni naslov prizna javnobeležnička isprava o pravnom poslu, onda strogo razumevanje načela formalnog legaliteta u izvršnom postupku može da naruši delotvornost imperativnih propisa koji garantuju posebnu zaštitu potrošača u pravnom prometu. U državama članicama EU postoji dodatni supranacionalni pritisak koji utiče na slabljenje načela formalnog legaliteta. Taj pritisak vrši Evropski sud pravde (ESP) pozivajući se na komunitarno načelo efikasne primene prava EU. Cilj ovog rada jeste da se na primeru jedne odluke ESP iz 2019. godine (Addiko Bank), o zahtevu slovenačkog suda za odlučivanje o prethodnom pitanju koje se u suštini ticalo odnosa unutrašnjeg načela formalnog legaliteta i komunitarnog načela efikasne primene prava EU, pokažu tradicionalni značaj načela formalnog legaliteta u izvršnom postupku, zatim, potreba da se to načelo prilagodi novouvedenim ispravama o pravnim poslovima koje imaju snagu izvršnog naslova, kao i način na koji ESP postupno ujednačava pravne sisteme država članica pozivajući se na načelo efikasne primene prava EU. U pomenutoj odluci, ESP je stao na stanovište da su nacionalna pravila izvršnog postupka protivna ciljevima Direktive 93/13 o nepravičnim odredbama u potrošačkim ugovorima, ako zabranjuju sudu, koji odlučuje o predlogu za izvršenje na osnovu javnobeležničke isprave sa snagom izvršne isprave, da po službenoj dužnosti ili na zahtev potrošača kao izvršnog dužnika, u izvršnom postupku kontroliše pravičnost odredaba potrošačkog ugovora o hipotekarnom kreditu, te da po tom osnovu odloži izvršenje do pravosnažnosti odluke u parnici koju pokrene potrošač.

Strict adherence to the principle of formal legality in enforcement proceedings may run counter to the effectiveness of consumer protection laws, especially if the enforcement is based on a directly enforceable notarial instrument, and if the existing set of procedural rules makes the suspension of enforcement practically impossible. The role of the court in debt-collection procedures is limited: the court only performs a formalities check, and cannot assess the merits, such as whether the enforcement instrument contains unfair consumer terms. There is a supranational pressure in the EU Member States, which has the effect of weakening the principle of formal legality. This pressure is exerted by the CJEU using the principle of effectiveness of EU law. The aim of this paper is to analyze a recent CJEU judgement (C-407/18 Addiko Bank) in order to: demonstrate traditional importance of the principle of formal legality for certain Member States; show the need to reconsider that national principle from the standpoint of the principle of effectiveness of EU law, especially when enforcement is based on directly enforceable notarial instruments; and exemplify the incremental decision making of the CJEU, aimed at gradual harmonization of national legal orders by invoking the principle of effectiveness. In the aforementioned decision, the CJEU held that the constellation of national procedural rules runs against the effectiveness of the Unfair Contract Terms Directive, if the national court before which an application has been brought for enforcement of a mortgage contract, concluded in the form of a directly enforceable notarial instrument, does not have the option to examine whether the terms in such an instrument are unfair within the meaning of that directive, and on that basis to suspend the enforcement sought.