Opšteprihvaćeni pravni standardi o maloletničkoj delinkvenciji i način njihove implementacije u maloletničko krivično zakonodavstvo Srbije

Abstract

U opšteprihvaćene standarde u odnosu na suzbijanje maloletničke delinkvencije spadaju određeni međunarodni izvori prava koji se odnose na maloletničku delinkvenciju, kao i neka pravila koja su široko prihvaćena u savremenim demokratskim državama i njihovim pravnim sistemima. Suštinski posmatrano, kada su u pitanju formalni međunarodni izvori prava, tu se ipak ne radi bukvalno o 'opšteprihvaćenim pravnim standardima', jer određene međunarodne konvencije obavezuju samo države koje su ih ratifikovale, ali kako neke od tih konvencija uživaju najširu podršku u međunarodnoj zajednici one se mogu smatrati opšteprihvaćenim, ili bolje rečeno 'široko prihvaćenim' a što onda za čitav niz država nameće odgovarajuće pravne standarde, koji se pre svega odnose na krivičnopravni položaj maloletnih učinilaca krivičnih dela, a koji ima dva osnovna aspekta: 1) položaj maloletnih učinilaca krivičnih dela u materijalnom krivičnom pravu, te 2) krivičnoprocesni položaj maloletnika prema kojima se vodi krivični postupak zbog postojanja osnovane sumnje da su učinili krivično delo. U radu se daje prikaz tih osnovnih međunarodnopravnih instrumenata, a zatim se izlaže o osnovnim obeležjima krivičnopravnog - materijalnog i procesnog položaja maloletnika u zakonodavstvu Srbije. Po svom značaju izdvajaju se sledeći međunarodni izvori prava u odnosu na problematiku delinkvencije maloletnika: 1) Konvencija o pravima deteta, 2) Standardna minimalna pravila UN za maloletničko pravosuđe (Pekinška pravila), te 3) Pravila za zaštitu maloletnika lišenih slobode. Od velikog je značaja i praksa Evropskog suda za ljudska prava, utemeljena na određenim interpretacijama Evropske konvencije o ljudskim pravima i osnovnim slobodama, kada se radi o slučajevima koji se tiču postupanja sa maloletnim učiniocima krivičnih dela. Osnovni izvor krivičnog prava za maloletnike u Srbiji je Zakon o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnika. Taj zakon je savremen i bez obzira što bi bile poželjne i neke njegove modifikacije, on je potpuno kompatibilan sa svim naprednim uporednopravnim tendencijama u odnosu na suzbijanje maloletničke delinkvencije. Zakon o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnika sadrži u osnovi četiri vrste krivičnopravnih normi: 1) norme kojima se reguliše starosna granica krivične odgovornosti i sistem krivičnih sankcija za maloletnike, 2) norme koje predstavljaju krivično izvršno pravo za maloletnike, 3) norme koje regulišu krivični postupak prema maloletnicima i 4) norme kojima se modifikuju određena pravila opšteg krivičnog postupka, kada je njegov predmet krivično delo određene vrste učinjeno na štetu maloletnika. Zakon o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnika je sa stanovišta pravne tehnike zakonodavca novina u odnosu na već decenijama ustaljeno pravilo da se problematika maloletničke delinkvencije rešava normama nekoliko različitih zakona - Krivičnog zakon(ik)a, Zakon(ik)a o krivičnom postupku, te Zakona o izvršenju krivičnih sankcija, jer su sada sve te nekada 'rasute' norme sadržane u samo jednom zakonu, slično kao što je to i u mnogim drugim državama. S druge strane, ovim se suštinski nije ništa bitno promenilo i potpuno je legitimno pravo zakonodavca da ovo pitanje rešava na jedan ili drugi pravno-tehnički način. Možda je ovako, samo u izvesnoj simboličnoj meri, time što su norme sadržane u jednom relativno novom zakonu, dodatno istaknuto da srpski pravni sistem maloletničkoj delinkvenciji i načinima njenog suzbijanja poklanja pojačanu pažnju. U čisto praktičnom smislu, na taj se način u izvesnoj meri olakšava primena celokupnog korpusa krivičnopravnih normi koje se odnose na maloletničku delinkvenciju, a tu je dodata i problematika zaštite maloletnih žrtava (oštećenih) u opštem krivičnom postupku. Norme ovog zakona nesumnjivo ispunjavaju sve relevantne međunarodne standarde u odnosu na krivičnopravni položaj maloletnih delinkvenata, a u velikoj meri ih i bitno prevazilaze. Posebno je značajno što je u Zakonu o maloletnim učiniocima krivičnih dela i krivičnopravnoj zaštiti maloletnika sadržan i odgovarajući korpus normi kojima se reguliš e krivičnoprocesni položaj maloletnih lica koja su oštećena određenim krivičnim delima. Iako to ne spada u oblast maloletničke delinkvencije, radi se o veoma značajnom pitanju, koje je bitno povezano i sa obrnutom problematikom delinkvencije maloletnika, a osnovna intencija zakonodavca je da stvori potrebne normativne uslove za minimiziranje štetnih posledica sekundarne viktimizacije žrtava krivičnih dela, koje su deca ili maloletnici.

Generally accepted standards regarding the control of juvenile delinquency encompass certain international legal sources relevant for the juvenile delinquency, as well as some rules widely accepted in contemporary democratic states and by their legal systems. Essentially, when speaking about formal international legal sources, there are not literally 'generally accepted legal standards', having in mind that international conventions bind only those states that ratified them; however, while enjoying the widest support in international community, some of these conventions may be considered generally accepted or, better, 'widely accepted', which imposes particular legal standards on the whole range of states. First of all, these standards include those relating to the position of juvenile offenders in the criminal law covering two basic aspects: 1) the position of juvenile offenders in substantive criminal law, and 2) the procedural position of juveniles against whom the criminal charges are being brought because of the presence of reasonable suspicion that the juvenile had committed a crime. The article gives an overview of the basic international instruments, and then explains basic characteristics of the position of juveniles in Serbian substantive and procedural criminal legislation. The most important international legal sources regarding juvenile delinquency include: 1) The Convention on the Rights of the Child; 2) United Nations Standard Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice ('he Beijing Rules'), and 3) UN Rules for the Protection of Juveniles Deprived of their Liberty. The relevant case law of the European court for Human Rights (juvenile offenders cases), based on the particular interpretation of the European convention on human rights and fundamental freedoms is also important. The basic source of juvenile criminal law in Serbia is the Law on Juvenile Offenders and Criminal Legal Protection of Minors. That law is modern and - apart from the fact that some additional modifications would be desirable - it is fully compatible with all advanced tendencies in comparative law in the domain of juvenile delinquency control. The Law on Juvenile Offenders and Criminal Legal Protection of Minors basically contains four classes of criminal law norms: 1) the norms regulating the age limits of criminal responsibility and the system of criminal sanctions for juveniles; 2) the norms regulating the execution of criminal sanctions for juveniles; 3) the norms regulating juvenile criminal proceedings, and 4) the norms that modify particular rules of a general criminal procedure for the application in cases when the criminal offence is committed against a minor. Regarding legal technique, the Law on Juvenile Offenders and Criminal Legal Protection of Minors is an innovation comparing to the former usual practice to cover the juvenile justice issues by several laws - The Penal Law/Code, The Penal Procedure Law/Code, and the Law on Execution of Penal Sanctions. All these norms - previously 'scattered' - now are contained entirely within one law, like in many other states. From the other side, this does not change anything essential, and the legislator has a legitimate right to solve the issue in one or another legal-technical way. By the way of creating one juvenile justice law containing substantive procedural and organizational norms it is - perhaps only in a symbolic manner - additionally emphasized that Serbian legal system devotes particular attention to the issues of juvenile delinquency and methods of its control. In a quite practical sense, it makes somewhat easier the application of the whole corpus of criminal law norms relative to juvenile delinquency. In addition, it also contains the regulations aiming at protection of minor victims (injured parties) in a general criminal procedure. The norms of this law certainly fulfill all relevant international standards relative to criminal legal status of juvenile delinquents, and go considerably beyond them. It is particularly important that the Law on Juvenile Offenders and Criminal Legal Protection of Minors also contains the corpus of norms regulating procedural status of the minors suffered damages through particular criminal offences. Even though it does not fall into the field of juvenile delinquency, it is very significant matter essentially connected with the problem of juvenile delinquency - the basic intention of legislator was to create necessary normative conditions for minimizing of harmful effects of secondary victimization of children and minors who have suffered a crime.