Načelo zakonitosti u krivičnom pravu

Abstract

U radu se analizira značaj načela zakonitosti u krivičnom pravu, kao jedne od vitalnih garancija pravne sigurnosti građana u demokratskom društvu i pravnom sistemu, kao i njegovi osnovni elementi. On je u većini država kontinentalne Evrope ne samo krivičnopravnog, već i ustavnopravnog karaktera. Ovaj princip ima nešto drugačije značenje u državama koje pripadaju anglosaksonskom pravnom svetu, gde se formalno posmatrano, više nego o načelu zakonitosti, radi o načelu pravnosti (propisanosti) u krivičnom pravu. Načelo zakonitosti se u nacionalnim krivičnopravnim sistemima poistovećuje sa poznatim pravilom nullum crimen, nulla poena sine lege, što se u osnovi odnosi na nekoliko važnih zahteva: Krivičnim zakonom se ne mogu stvarati inkriminacije na opšti način, po principu sličnosti, tj. zabranjeno je kreirati krivična dela i kazne za njih putem analogije nullum crimen nulla poena sine lege stricta. Krivični zakon mora da postoji u pisanom obliku, tako da se inkriminacije i kazne ne mogu zasnivati na nepisanom pravu, odnosno pre svega, one se ne mogu temeljiti na običajnom pravu - nullum crimmen nulla poena sine lege scripta. Krivična dela moraju da budu zakonski predviđena, odnosno propisana kao krivična dela, kao i kazne za njih, pre nego što su delikti izvršeni, tj. da se zabranjuje retroaktivna primena krivičnog zakona - nullum crimen nulla poena sine lege praevia. Krivični zakon mora da ima visok stepen određenosti u pogledu predviđenih inkriminacija, odnosno propisanih krivičnih dela i kazni nullum crimen, nula poena sine lege certa. U radu se u vezi s načelom zakonitosti u krivičnom pravu posebno analizira i mogućnost neposredne primene pravila međunarodnog prava, što je ilustrovano i određenim primerima iz međunarodnopravne prakse. Na temelju analize relevantnih odredbi Ustava Srbija, u radu se zaključuje da je neposredna primena međunarodnog prava u Srbiji moguća samo kada su kumulativno ispunjena dva uslova: 1) neophodno je da se radi o odredbama sadržanim u potvrđenim međunarodnim ugovorima i 2) te međunarodnopravne odredbe moraju biti u skladu s Ustavom Srbije. Načelo zakonitosti je u svom klasičnom obliku od toliko velike važnosti u savremenom krivičnom pravu da je veoma teško zamisliti, a naročito, i opravdati njegovo nipodaštavanje, pa čak ni bilo kakvu relativizaciju, bar ne u demokratskom društvu i pravnom sistemu države koja se odlikuje vladavinom.

The principle of legality in criminal law is one of the main characteristic of a democratic and liberal legal system. Historically, it was created in the time of political and legal liberalization. It is embedded not only in criminal codes of the European states, but also in their constitutions. The author offers a thorough historical, comparative and doctrinaire analysis of the content, scope, implications and social and legal relevance of the principle of legality in criminal law. His scrutiny extends to several legal systems, including that of Serbia, other European countries, the United States, and even Israel and Japan. In addition, the author examines the concept of the direct application of international criminal law in national courts. The direct implementation of the international law provisions especially those of international criminal law, is possible in Serbia under restrictive conditions. Although it is prescribed in Article 16 of the Constitution of Republic of Serbia, that the general accepted rules of international law are part of legal order of Republic of Serbia and are implement directly, there are some preconditions prescribed. Namely, the ratified international contracts have to be in accordance with the Serbian Constitution, and that provision applies for general accepted rules of international law by analogy. Also, in accordance with the Article145 of Constitution of Serbia, court decisions have to be based upon the Constitution, national laws, ratified international contract or other provisions adopted in accordance with the law. Consequently, rules of international law are not an immediate source for the court decision. International law can be directly implemented under two cumulative conditions: that they exist in the ratified international contracts, and that they are fully in accordance with the Constitution of Serbia. In a number of issues the paper is a critical response to the article Principle of Legality - Normative and Cultural Evolution published in the previous volumes of this journal.