Radnopravna zaštita građanskih sloboda i prava zaposlenih na mestu rada - prodor demokratskih vrednosti u svet rada ili kompenzacija za veću nesigurnost zaposlenja?

Abstract

Premda se građanske slobode i prava tradicionalno posmatraju u svetlu odnosa između pojedinca i države (tj. obaveze države da se uzdrži od zadiranja u nečiju slobodu ili pravo), važni aspekti ostvarivanja ovih sloboda i prava vezuju se i za odnos koji se uspostavlja između zaposlenog i poslodavca. Ovo stoga što zasnivanjem radnog odnosa zaposleni dobrovoljno pristaje na ograničenje svoje autonomije na radu u meri u kojoj je to neophodno za obavljanje poslova pod vlašću poslodavca. Zbog toga se kao jedan od težišnih problema radnog prava pojavljuje problem zaštite zaposlenih od zloupotreba poslodavčevih (upravljačkih, normativnih i disciplinskih) ovlašćenja, što uključuje i stvaranje uslova za delotvorno uživanje slobode izražavanja, prava na poštovanje privatnog života i drugih građanskih sloboda i prava zaposlenih na mestu rada. Kako je svaka zamisao o ovom problemu nerazumljiva ako nije ugrađena u jedan širi kontekst, koji obuhvata veze istorije prava ljudskih prava sa sferom radnih odnosa, u radu je, najpre, razmotreno pitanje radnika kao titulara ljudskih prava i sloboda. Nakon toga su preispitani najvažniji uslovi i prepreke za uživanje građanskih sloboda i prava na mestu rada, kao i strogi uslovi za njihovo izuzetno ograničavanje. U zaključnim razmatranjima ukazano je na različita teorijska tumačenja skorašnjeg 'uspona' građanskih sloboda i prava u oblasti radnog prava, koja se kreću od objašnjenja da je reč o postavljanju novih granica pravne subordinacije u radnom odnosu do stava da je to kompenzacija za nove rizike koji prate veću fleksibilnost uslova rada, naročito rizik nesigurnosti zaposlenja.

Although civil rights and liberties have traditionally been viewed through a relationship between the state and the individual (i.e. the obligation of the state to refrain from interfering with individual rights and liberties), important aspects in exercising these rights and liberties are associated with the employer-employee relationship. This is due to the fact that, by entering into employment, an employee agrees to limit his/her autonomy at work to the extent necessary to perform under the power of an employer. Therefore, one of the focal issues of labour law is how to protect employees from the abuse of managerial, normative, and disciplinary prerogatives by the employer, which includes creating the conditions to effectively exercise the freedom of expression, the right to a private life, as well as other rights and liberties in the workplace. Any idea related to this issue will be incomprehensible unless it is built into a broader context that includes the links between the history of the human rights law and the sphere of employment relations. Hence, this paper first examines the issue of employees as holders of human rights and liberties. Subsequently, the paper examines the most important requirements and obstacles for enjoyment of civil rights and liberties in the workplace. A special section of this paper is dedicated to analyzing the strict requirements for exceptional limitation of liberties and rights of employees, while the conclusion deals with various theoretical interpretations of the recent 'ascent' of civil rights and liberties within the field of labour law.