Društvene osnove pravne države - primer Srbije

Abstract

U tekstu se analiziraju društvene osnove pravne države u Srbiji. Pravna država se posmatra kao mehanizam za uspostavljanje i održavanje ravnoteže društvenih interesa i moći. Međutim, nema svaka ravnoteža interesa formu pravne države - za to su potrebne određene meta-pravne ideje, od prirodnog do ljudskih prava (u suprotnom, ravnoteža interesa uspostavlja se kroz fleksibilne mehanizme pregovaranja i usklađivanja). Dalje, pravna država, kao i demokratija, zahteva određenu društvenu osnovu - jake i artikulisane društvene interese za uspostavljanje vladavine prava. U savremenom društvenom kontekstu njih nalazimo na tržištu i u srednjim slojevima. Tržišni akteri (preduzetnici i preduzeća) i pripadnici srednjih slojeva štite svoje investicije, razvojne planove, ekonomske i druge interese uz pomoć (samo)ograničavajućih pravila pravne države. Na primeru savremene Srbije, autor ispituje jedan skup indikatora pravne države u vezi sa kontrolom zakonitosti rada državnih organa i nezavisnošću sudstva. Analiza pokazuje da proces uspostavljanja pravne države ometaju: (1) velika uloga države na tržištu, (2) dugotrajan proces transformacije javnih ekonomskih resursa (uključujući i privatizaciju), (3) malobrojni srednji slojevi sa malom društvenom moći i velikom vezanošću za državu i (4) struktura ekonomske elite koja je nastala konverzijom javnih resursa i još uvek je vezana za državne privredne resurse.

The article deals with the analysis of the social foundations of the rule of law in Serbia. The rule of law in conceived as a mechanism for establishing and maintaining balance of social interests and powers. However, not every balance of interest will result in a rule of law - for that a set meta-legal ideals is needed (from natural law to human rights). Furthermore, the rule of law, as well as democracy, requires certain social foundations - strong and well articulated social interests. In the contemporary social context these are found at the market and in the middle classes. Market actors (firms and entrepreneurs) and members of middle classes protect their investments, development plans, economic and other interest with a set of (self)restraining rules. Using the Serbian example, the author analyses a series of indicators of the rule of law related to the control of the legality of the work of public officials and independence of judiciary. The analysis reveals that the process of establishing the rule of law is obstructed by: (1) large role of the state in the market, (2) long-lasting process of transformation of public economic resources (including privatization), (3) powerless middle classes closely tied to the state, and (4) the structure of the economic elite that was established through a process of conversion of public resources and is still connected to the state economic resources.