Zaštita migranata od socijalnih rizika u pravu Evropske unije

Abstract

U okviru Evropske unije, duže od pola veka funkcioniše poseban model povezivanja nacionalnih sistema socijalne sigurnosti koji obezbeđuje kontinuiranu zaštitu migranata od osnovnih socijalnih rizika (bolesti, starosti, invalidnosti, nezaposlenosti i dr.). Ovo stoga što razlike koje postoje između socijalnog zakonodavstva država članica Unije, kao i ograničenost važenja njihovih propisa na domaću teritoriju, suočavaju migrante sa rizikom gubitka (stečenih i očekivanih) prava na socijalne prestacije, kao i sa rizikom diskriminacije na osnovu državljanstva. Zaštita migranata od socijalnih rizika, otuda, podrazumeva određivanje merodavnog socijalnog zakonodavstva, pravedno vrednovanje svih perioda rada i osiguranja navršenih u različitim državama, mogućnost isplate socijalnih prestacija u inostranstvu, kao i zabranu (neposredne i posredne) diskriminacije na osnovu državljanstva. Navedeni zadaci ostvaruju se na osnovu pravila o koordinaciji nacionalnih sistema socijalne sigurnosti. Ona ne pretpostavljaju usklađivanje socijalnog zakonodavstva država članica Unije, niti postepenu izgradnju nekakvog unifikovanog 'evropskog sistema socijalne sigurnosti'. Svaka država članica je, umesto toga, slobodna da utvrđuje uslove sticanja, ostvarivanja i korišćenja socijalnih prestacija, pod uslovom da vršenjem ovih ovlašćenja ne uspostavlja prepreke za slobodu kretanja lica unutar Unije. U radu su, najpre, analizirani smisao, značaj i domašaj međunarodnih pravila o socijalnoj sigurnosti migranata, a, zatim, i odnos Evropske unije prema materiji socijalne sigurnosti, te 'legislativna istorija' pravila o koordinaciji sistema socijalne sigurnosti (pravila br. 3/58, 1408/71 i 883/2004). U posebnom delu rada analiziran je sadržaj i domašaj osnovnih načela koordinacije, dok je u zaključnim razmatranjima učinjen kritički osvrt na najnoviju reformu pravila o koordinaciji, posebno na njihov kapacitet da doprinesu slobodnom kretanja lica unutar Unije.

In recent years, much discussion has taken place on the social security of persons moving within the European Union, especially in the context of what has been agreed on the coordination of social security schemes in Regulations No 883/2004, No 987/2009 and No 1231/2010. The main purpose of this article is to analyze the capacity of these Regulations to abolish the obstacles to the free movement of workers that can be created if migration were to lead to discrimination and loss of social benefits in the state hosting EU citizen. The author first analyzes the aim and purpose of international social law protection of migrants, and shows how territoriality and diversity of national social legislations can cause problems when people move from one State to another. In second part of the article, the author comments on the legislative history of Regulations on coordination of social security schemes and personal and material scope of their provisions. She argues that the overall objective of Regulations is to link together the various social security systems in the European Union, so as to prevent migrants from losing out on social security rights on account of their moving, without creating a common 'European system of social security'. Special attention is paid to the basic principles of the coordination of social security schemes: the principle of prohibition of (direct and indirect) discrimination on the basis of nationality; the principle of preservation of acquired social security rights and the principle of preservation of social security rights in the course of acquisition. These principles are placed in the context of challenges that (international and comparative) social law will have to face, including the challenges of protection of new social risks, the importance of private insurance systems and new patterns of migrations.