O formalističkoj primeni građanskog procesnog prava

Abstract

U naučnoj literaturi se građansko procesno pravo često označava kao formalno, nasuprot materijalnom pravu kao suštinskom. Kada je reč o značaju forme u građanskom procesnom pravu, diskusije se uglavnom odnose na formu preduzimanja procesnih radnji i na uticaj nepoštovanja propisane forme na punovažnost preduzetih radnji. Bez obzira na stavove prema kojima forma ne može biti sama sebi svrha, o njenom značaju govore bitne povrede odredaba parničnog postupka koje predstavljaju sankcije za nepreduzimanje procesnih radnji u propisanoj formi. Definisanje građanskog procesnog prava kao formalnog prava nužno proizvodi posledice i na način primene procesnih normi. Ovo pitanje nije dobilo zasluženu pažnju u naučnoj i stručnoj javnosti, a u sudskoj praksi se i ne vidi kao problem, već se u odlukama redovnih sudova insistira na restriktivnoj primeni procesnih normi, pri čemu se jezičko tumačenje vidi kao najvažniji i često jedini metod njihovog tumačenja. Uvođenjem kontrole sudskih odluka u postupku po ustavnoj žalbi pred Ustavnim sudom i u postupku pred Evropskim sudom za ljudska prava stvorena je mogućnost da se kontroliše način na koji redovni sudovi primenjuju pravila građanskog procesnog prava. U postupku te kontrole, Ustavni sud i Evropski sud za ljudska prava su doneli nekoliko odluka u kojima su utvrdili da je od strane redovnih sudova povređeno pravo na pravično suđenje zbog preteranog formalizma u primeni procesnih normi. U tim odlukama date su i smernice u pogledu načina na koji procesne norme treba primenjivati.

This main focus of this paper is to tackle the approach to the application of civil procedure rules adopted by Serbian courts. Rules of civil procedure are often treated as part of formal law contrary to the material (substantive) law. This definition necessarily influences the way in which the rules of civil procedure are being applied by our civil courts. After thorough analysis of many decisions rendered by our civil courts, one can conclude that when it comes to the application of civil procedure rules restrictive and technical approach prevails. So far, the way in which the civil procedure rules are being applied hasn't received any attention, neither in theory nor in practice. However, in 2016, Serbian Constitutional Court has quashed several decisions of civil courts because it concluded that the courts have applied civil procedure rules in excessively formalistic manner, which resulted in violation of the right to fair trial. In its recent decisions European Court for Human Rights has also stressed out that the application of civil procedure rules in excessively formalistic manner runs contrary to the principle of general fairness inherent in Article 6(1) of European Convention for Protection of Human Rights and Fundamental Liberties. According to the European Court for Human Rights, the courts are bound to apply the rules of procedure avoiding both excessive formalism that would impair the fairness of the proceedings and excessive flexibility such as would render nugatory the procedural requirements laid down in statutes. The traditional rules of interpretation and application of civil procedure rules must be read in a way which is compatible with Constitution and Convention rights.